Διαφωτισμός

Μέσα στο καινούργιο περιβάλλον της μεγάλης πολιτείας όλα ερεθίζουν την περιέργεια του Διαμαντή Κοραή κι όλα λειτουργούν σαν πρόκληση για έναν άλλο, διαφορετικό, τρόπο ζωής. «Κάθε λογῆς πράγματα κουριόζα» προκαλούν το ενδιαφέρον του σε όλους τους τομείς: η όπερα, η μουσική, οι καθολικές και προτεσταντικές εκκλησίες, οι δυνατότητες της τυπογραφίας, τα εργαστήρια φυσικής ιστορίας, τα ολλανδικά κατηχητικά σχολεία, οι τρόποι διδασκαλίας.

«…ἔχει τέσσαρους δασκάλους· ὁ πρῶτος τόνε μαθαίνει ὁλλανδέζικα, ὁ δεύτερος ἑβραϊκά καί σπανιόλικα, ὁ τρίτος γεωμετρία, ὁ τέταρτος τήν κιθάρα, ἔνα ἐγγλέζικο παιχνίδι καί τόν ἵδιον καιρόν τόνε μανθάνει καί φραντζέζικα τραγούδια μέ τή μουσική.»

γράφει ο Σταμάτης Πέτρου προς τη Σμύρνη.  Ο καλβίνος φίλος του A. Buurt τον διδάσκει Λογική και παράλληλα σπουδάζει Μεταφυσική και Φυσική Θεολογία. Στα χρόνια του Κοραή το Άμστερνταμ εξακολουθεί να είναι μία από τις ελάχιστες πόλεις της Ευρώπης όπου η έρευνα είναι ελέυθερη και η τυπογραφία λειτουργεί χωρίς λογοκρισίες. Σημαντική διαφορά από τα χρόνια στη Σμύρνη, όπου ο δασκαλός του Ιερόθεος Δενδρινός «παρεῖχε διδασκαλίαν πολλά πτωχῆν, συνωδευμένην μέ ραβδισμόν πλουσιοπάροχον».

Γράφει το 1772 ο Πέτρου:

«Ἡ Εὐρώπη δέν εἶνε δι’ ἐμᾶς, ἐπειδή τούς νέους τούς φτείρει» και «μεγάλο κακό τοῦ ἔγινεν ὀποῦ ἦλθεν ἐδῶ· διαβάζοντας τά διαβολεμένα βιβλία τά φραντζέζικα, ἔγινεν ὡσάν ἄσωτος υἱός». Αναπολεί τις εποχές που είχαν πρωτοέρθει στη Φλαμανδική πολιτεία, όταν ο Διαμαντής δέν ήθελε «νά βγάλῃ τό καλουπάκι, μῆτε τό μουστάκι του νά κόψῃ». Και όλοι «ἐθαρροῦσαν πῶς θά γείνῃ καλό παράδειγμα σέ ὅλους τούς Ρωμαίους».

Αλλά οι αλλάγές δεν αγγίζουν μόνον τον Κοραή. Εντός και εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πυκνώνουν οι εκδηλώσεις από τους εμπόρους και τους αστούς. Το έργο του Παμπλέκη,  του Ρήγα, του Ψαλίδα, του Φιλιππίδη στα τέλη του 18ου αιώνα χαρακτηρίζουν το νεό-Ελληνικό Διαφωτισμό.
Στην πατρίδα του Σταμάτη Πέτρου, την Πάτμο λίγο πριν το 1800· ένας νεός Ηπειρώτης – ίσως ο Ψαλίδας – αφού σπούδασε στη Βιέννη μπάρκαρε στην Τεργέστη γιἀ να γυρίσει στη πατρίδα του. Στη διάρκεια του ταξειδιού χάρισε στον καραβοκύρη ένα τετράδιο «ὅπου περιεῖχε τάς πλέον ὁλεθρίους προτάσεις».  Όταν ο καραβοκύρης έφτασε στην Πάτμο καουβέντιασε γιἀ το τετράδιο που είχε στα χέρια του· καί «μόλις ἠκούσθησαν δύο ἤ τρία ἀπό ἐκεῖνα τά βλάσφημα, εὐθύς ἤρθη θροῦς, καί γίνεται ταραχή καἰ βοή πώς ἐχάθη πίστις». Ο καραβοκύρης έφυγε κακήν κακώς· αλλά αλλού, τον νεαρό Ἠπειρώτη του οποίου το τετράδιο σκανδάλισε τους Πατινιώτες, «μακρόθεν τινές τόν ἐζήτησαν μέ μισθόν ἀδρόν, διά διδάσκἀλον τῶν παιδίων τους».

[συνεχίζεται]

Rembrandt, The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp (λεπτ.), 1632

Γράμματα από το Άμστερνταμ, Φίλιππος Ηλιού

Advertisement