Oι Aυτοκράτορες ίδρυσαν αρκετά σχολεία για ορφανά παιδιά, τα οποία χρησιμοποιούσαν την ίδια διδακτέα ύλη με εκείνη της βασικής εκπαίδευσης στα ιδρύματα του Κράτους. Παιδιά από οικογένειες ανώτερης και μεσαίας τάξης συχνά εκπαιδεύονταν από ιδιωτικούς δασκάλους που προτιμούσαν την δική τους ύλη.
Μέχρι τον 6ο αιώνα η εκπαίδευση παρέχεται για ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών ελεύθερων πολιτών και ο αριθμός αυξάνεται σταθερά στη συνέχεια, αν και ποικίλε μεταξύ περιφερειών/ Θεμάτων. Τον 11ο αιώνα, κατά τη βασιλεία του Αλέξιου Α΄Κομνηνού, τα δωρεάν σχολεία ήταν ανοιχτά για όλα τα παιδιά ανεξάρτητως από ιθαγένεια ή τάξη. Ένα παιδί συνήθως λάβαινε τα πρώτα του μαθήματα στο Γυνακείον του σπιτιού του. Σε μορφωμένες οικογένειες συνήθως από τη μητέρα.
Αυτή ήταν και η περίπτωση του Μιχαήλ Ψελλού, τον οποίο η μητέρα έμαθε να μιλάει άπταιστα και καθαρά, καθώς και να γράφει επαρκώς. Και τα δύο εθεωρούντο σημαντικά εφόδια, όπως και κάθε παιδί όφειλε να γνωρίζει τη Βίβλο απ΄έξω. Οι υπήρέτες του οίκου του Ψελλού απαγορευόταν να διηγούνται στα παιδιά τρομακτικές ιστορίες για να μην ταράσσονται. Ο Ψέλλος πήγε στο σχολείο σε ηλικία πέντε ετών, αλλά ήταν εξαιρετικά έξυπνο παιδί και από την ηλικία των 14 ετών, όταν ο μέσος μαθητής αναμενόταν να είναι άριστος στους Μύθους του Αισώπου, αυτός ήταν ήδη σε θέση να απαγγέλει την Ιλιάδα από μνήμης.
Όπως στην Ελλάδα σήμερα, τρεις μορφές Ελληνικής γλώσσας χρησιμοποιούνταν στη Ρωμανία ήδη από τον 8ο αιώνα:
H δημώδης «ρωμαΐκή» από τους αμόρφωτους, η Αττική Ελληνική από τους πλέον μορφωμένους για την συγγραφή [σπανίως σήμερα] και μία πιο σύνθετη εκδοχή για τις συνομιλίες όσων μορφωμένων. Η τελευταία προσομοίαζε στην Κλασσική ελληνική παρά στα ρωμαίικα και χρησιμοποιούταν στους επίσημους λόγους – διευρύνοντας έτσι το χάσμα ανάμεσα στις γραπτές και τις ομιλούμενες μορφές [συναντάται και στην συγγραφή σε όχι λόγιο στυλ, επιστολές].
Κατά την είσοδο στη σχολική ζωή τα παιδιά αρχικά εδιδάσκοντο τη Γραμματική, ένα μαθημα που περιελάμβανε την ανάγνωση και την ορθή γραφή. Στις επόμενες τάξεις ακολουθούσε προχωρημένη Γραμματική, Σύντακτικό και εισαγωγή στην Κλασική γραμματεία. Κάθε μαθητής ήταν υποχρεωμένος να μαθαίνει καθημερινά 50 γραμμές από τον Ομήρο απ’ έξω και να είναι γνώστης των σχολίων πάνω σε αυτές.
Υιοί των πλουσίων οικογενειών διδάσκονταν από ιδιωτικούς δασκάλους, οι οποίοι μερικές φορές συνέχιζαν τη διαδσκαλεία για προετοιμασία των μαθητών για το Οικουμενικό Διδασκαλείο. Ωστόσο σε ηλικία 14 ετών συνήθως τα περισσότερα αγόρια συμμετείχαν με τους συνομίλικούς τους στην σχολική τάξη.
Εκεί χρόνος αφιερωνόταν στη μελέτη της Ρητορικής. Αυτή περιελάμβανε την προφορά και την εκφορά, καθώς και τη μελέτη διάσημων λόγων όπως του Δημοσθένους. Στο τελευταίο έτος στο σχολείο τα παιδιά διδάσκονταν Φιλοσοφία και τις «τεσσάρους Τέχνας», Αριθμητική, Γεωμετρία, Μουσική και Αστρονομία.
Κάθε Επισκοπή είχε τη δική της θεολογική σχολή. Επιπλέον, πολλά μοναστήρια, ακολουθώντας τις αρχές του Αγίου Βασιλείου, όχι μόνο καθιέρωσαν τις δικές τους βιβλιοθήκες και σκριπτόρια, αλλά συμπεριελάμβαναν και μελετητές που ησχολούντο με τα κείμενα που σώζονταν στις μοναστικές βιβλιοθήκες και εδίδασκαν άλλους μοναχούς. Οι νεώτεροι μοναχοί επίσης εκπαιδεύονταν να διδάσκουν αρχάριους και παιδιά που προορίζονταν να γίνουν μοναχοί. Το κλείσιμο όλων των δημοσίων βιβλιοθηκών το 476 έπληξε την δημόσια μάθηση και υποχρέωσε τους μελετητές να βασίζονται στις μοναστικές βιβλιοθήκες, οι οποίες, φυσικά, περιείχαν κυρίως θεολογικά βιβλία αλλά όχι μόνο.
Joshua Roll, 10ος, το μοναδικό βυζαντινό δείγμα εξιστόρησης σε ρολλό (10μ), φαίνεται να είναι αντίγραφο αυθεντικού της Ύστερης αρχαιότητας. Παρατηρείστε τις στολές. Vatican Museum
Μετάφραση από κεφάλαιο του «Everyday Life in Byzantium» της Tamara Talbot Rice
https://novoscriptorium.wordpress.com/2018/09/15/education-in-the-christian-roman-empire-part-i/
Ἑλληνική Ἱστορία 