Τούς μέν οὖν τῶν λόγων, οἴ τᾶς τῶν καλῶν ἔχουσιν ὑποθήκας, οὕτως ἀποδεχώμεθα. Ἔπειδή δέ καί πράξεις σπουδαῖαι τῶν παλαιῶν ἀνδρῶν ἤ μνήμης ἀκολουθίᾳ πρός ἡμᾶς διασώζονται, ἤ ποιητῶν ἤ συγγραφέων φυλαττόμεναι λόγοις, μηδέ τῆς ἐντεῦθεν ὠφελείας ἀπολειπώμεθα.
Tο άνω εκφωνήθηκε ως μέρος της διάλεξης του Μ. Βασιλείου στην Καισαρεία, «Πρός τούς νέους: Ὄπως ἄν ἐξ Ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων». Λίγο μετά την απογόρευση του Ιουλιανού το 362 σε Χριστιανούς Δασκάλους να διδάσκουν Ελληνικά κείμενα ως υποκριτικό.
Το κειμένο, απόσπασμα παρατίθεται εν συνεχεία, είναι δείγμα ρητορικής λεπτότητας και τεχνικής. Απηχεί την Β΄ Σοφιστική και τον μετέπειτα οργασμό Ρητορικών και Σοφιστικών Σχολών στο τέλος του 3ου αιώνα, όπου οι δάσκαλοι του Μ. Βασιλείου Προαιρέσιος και Ιμέριος ανδρώθηκαν.
Στην Αλεξάνδρεια, την Αντιόχεια, την Αθήνα, οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού και ο τριπλασιασμός των Γραφειοκρατών προκάλεσαν κάθετη αύξηση Σχολών και Δασκάλων. Και ανταγωνισμό για τους νέους που συνέρρεαν από όλη την Αυτοκρατορία για ένα ευοίωνο μέλλον στις αγκάλες της Ρωμαϊκής διοίκησης. Ακολούθως και η ποιότητα του λόγου, η τεχνική, η παρουσιάση πήραν νέα ώθηση. Όπως και οι αριθμοί των γραφειοκρατών στο νεό πολιτικό κέντρο· τη Νέα Ρώμη. Παρότι οι γραφειοκράτες διπλασιάστηκαν από τον Μ. Κωνσταντίνο, η κατάσχεση της περιουσίας των πολυθεϊστικών ιερών – για πρώτη φορά – δεν έφτασε παρά για ορισμένες δεκαετίες. Παρά τον τεράστιο πλούτο που αποκομίσθηκε, η κακοδιαχείριση των Ρωμαίων, μετά τον τακτικό Διοκλητιανό, χρειάστηκε τις μεταρρυθμίσεις του Αναστασίου του Δίκορου για να διασωθεί η Ανατολική Αυτοκρατορία από μία καταστροφή ανάλογη της Δυτικής. Το ρεύμα προσπάθησε να αντιστρέψει ο Ιουλιανός κατά το δοκούν, αλλά συνεχίστηκε αισίως εώς τον 5ο αιώνα.
Ο Μ. Βασίλειος αναφέρεται σε διάφορα περιστατικά από «πράξεις σπουδαῖας τῶν παλαιῶν ἀνδρῶν». Όπως του Σωκράτη, του Αλέξανδρου του Μέγα, του Περικλή κ.α. Αποτελεί το modus vivendi Χριστιανισμού και Ελληνικής Παιδείας και χρήσης à la carte της Γραμματείας για τους αιώνες που θα ακολουθήσουν· μέχρι τον 11ο, τον Ψελλό και την ανάκτηση της παλαιάς αίγλης της Ελληνικής Γραμματείας ως όλον στην Αυτοκρατορία.
[Κάποιος είχε διαφορές με το Σωκράτη και τον γρονθοκόπησε αφειδώς. Ο Σωκράτης, αντί άλλης αντίδρασης, πήγε στην Αγορά και όπως οι γλύπτες στα έργα τους έγραψε στο μέτωπό του, «ὁ ‘δεῖνα’ ἐποίει».]
«Ἐπαγάγωμεν δέ τόν λόγον αὖθις πρός τά τῶν σπουδαίων πράξεων παραδείγματα. Ἔτυπτέ τις τόν Σωφρονίσκου Σωκράτην εἰς αὐτό τό πρόσωπον ἐμπεσών ἀφειδῶς· ὁ δέ οὐκ ἀντῆρεν, ἀλλά παρείχε τῷ παροινοῦντι τῆς ὀργῆς ἐμφορεῖσθαι, ὥστε ἐξοιδεῖν ἤδη καί ὕπουλον αὐτῷ τό πρόσωπον ὑπό τῶν πληγῶν εἶναι. Ὡς δ’ οὖν ἐπαύσατο τύπτων, ἄλλο μέν οὐδὲν ὁ Σωκράτης ποιῆσαι, ἐπιγράψαι δἔ τῷ μέτωπῳ, ὥσπερ ἀνδριάντι, τόν δημιουργόν, Ὁ δεῖνα ἐποίει·»
Σωκράτης, fresco, 1ος π.Χ, Έφεσος, Sonia Halliday Photo Library
Ἑλληνική Ἱστορία 