«Ὁ ἀποκλεισμός τοῦ μυθώδους ἀπό τήν ἱστορίαν μου ἴσως τήν καταστήση ὀλιγώτερον τερπνήν ὡς ακρόαμα, θά μοῦ εἶναι ὄμως ἀρκετόν, ἐάν τό ἔργον μου κρίνουν ὠφέλιμον ὅσοι θελήσουν νά ἔχουν ἀκριβῆ ἀντίληψιν τῶν γεγονότων, ὅσα ἔχουν ἥδη λάβει χώραν, καί ἐκείνων τά ὀποία κατά τήν ἀνθρωπίνην φύσιν μέλλουν νά συμβοῦν περίπου ὅμοια. Διότι τήν ἱστορίαν μου ἔγραψα ὡς θησαυρόν παντοτεινόν καί ὄχι ὡς ἔργον προωρισμένον νά υποβληθῆ εἰς διαγωνισμόν καί ν’ ἀναγνωσθῆ εἰς ἐπήκοον τῶν πολλῶν, διά νά λησμονηθῆ μετ’ ὀλίγον.»
Θουκυδίδου, Βιβλ. Α’
Τον 6ο και τον 5ο π.Χ αιώνα οι Προσωκρατικοί πρώτοι απομακρύνουν το μύθο στη Φιλοσοφία τους θέτοντας τις βάσεις της επιστήμης. Στο πνεύμα αυτό οι μεγάλοι Ιστορικοί, λιγότερο ο Ηρόδοτος και περισσότερο ο Ξενοφώντας και κυρίως ο Θουκυδίδης, στα τέλη του 5ου, στέκονται εξεταστικά στα γεγονότα της Ιστορίας.
«Ἡ ἀληθεστάτη, πραγματικῶς, ἀλλ’ ἀνομολόγητος αἰτία ὑπῆρξε, νομίζω, ἡ αὐξανομένη δύναμις τῶν Ἀθηνῶν, ἡ ὀποία ἐπτόησε τούς Λακεδαιμονίους καί τούς ἐξώθησεν εἰς πόλεμον.»
Ο φιλόσοφος Thomas Hobbes, ο πατέρας την σύγχρονης Πολιτικής Επιστήμης, αποκαλεί τον Θουκυδίδη «τον πλέον πολιτικό Ιστορικό που έγραψε ποτέ».
Κατά τον Hobbes, o Θουκυδίδης αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα σε τρεις παραμέτρους των κινήτρων δράσης, στους σκοπούς των πράξεων. Η κυριότητα (dominium), η ασφάλεια (securitas), η δόξα (fama), αποτελούν βασικές επιδιώξεις κατά την πολεμική πράξη. Οι παράγοντες αυτοί παρατίθενται από τον κύριο θεωρητικό της αναγκαιότητας του Πελοποννησιακού πολέμου, τον Περικλή. Μετά τη δεύτερη εισβολή των Λακεδαιμονίων στην Αττική, το 429 π.Χ, ο Περικλής προσδιορίζει τους ουσιαστικούς λόγους που επιτάσσουν τη συνέχιση του πολέμου:
«Θεωρείτε ότι κυριαρχείτε μόνον στους συμμάχους σας (ἄρχειν – dominium), …και δεν είναι ορθό να ολιγωρήσετε τώρα και να μη μπορέσουμε να διασώσουμε την ελευθερία μας (securitas), …και να μη φανούμε χειρότεροι σε καμία περίπτωση από τους προγόνους μας (fama)» (Β’ 62, 2-3) (12).
O Eμπειρικός φιλόσοφος David Hume αργότερα δηλώνει:
«Η πρώτη σελίδα του Θουκυδίδη, είναι, κατά τη γνώμη μου, η απαρχή της αληθινής ιστορίας. Όλες οι προηγούμενες αφηγήσεις είναι συνονθυλεύματα μυθολογιών με ηθικά διδάγματα, και οι φιλόσοφοι οφείλουν να τα εγκαταλείψουν στις εξιδανικευμένες περιγραφές των ποιητών και των ρητόρων».
O Friedrich Nietzsche, μεγάλος γνώστης της αρχαιοελληνικής Γραμματείας εξ αντικειμένου, στο Λυκόφως των Ειδώλων, Götzen-Dämmerung, εκμυστηρεύεται για τον Θουκυδίδη:
«Η ψυχαγωγία μου, η προτίμησή μου, η θεραπεία μου, κατ’ ακολουθίαν ολάκερου του Πλατωνισμού, πάντοτε ήταν ο Θουκυδίδης. Του Θουκυδίδη και πιθανόν το θεωρητικό αξίωμα του Machiavelli εξίσου, είναι τα εγγυτέρως συσχετιζόμενα με εμένα, κάτι που οφείλεται στην απόλυτη αποφασιστικότητα που επιδεικνύουν στην άρνησή τους να αυταπατώνται και στην εμμονή τους να διαγιγνώσκουν τη λογική της πραγματικότητας – και όχι στον ‘εξορθολογισμό’ και ακόμα λιγότερο στην ‘ηθική’.
Δεν υπάρχει περισσότερο ριζοσπαστική θεραπεία απ’ ό,τι ο Θουκυδίδης για τον αξιοθρήνητο λουλουδένιο ιδεαλισμό των Ελλήνων… Τα γραπτά του πρέπει να μελετηθούν γραμμή προς γραμμή, και οι μη αρθρωμένες σκέψεις του πρέπει να αναγνωσθούν με τόση διαύγεια ως προς το τι πραγματικά μας λέει. Υπάρχουν ελάχιστοι στοχαστές τόσο πληθωρικοί σε μη αποκρυσταλλωμένους συλλογισμούς… Ο Θουκυδίδης είναι η κορυφαία περίληψη, η κορυφαία εκδήλωση του ισχυρού, δριμύτατου θετικισμού που έγκειτο στα ένστικτα των αρχαίων Ελλήνων.»
Θουκυδίδης και Thomas Hobbes
Ο Θουκυδίδης, ο Νίτσε και ο τριανταφυλλένιος ιδεαλισμός
Ἑλληνική Ἱστορία 